Ψυχογενής ανορεξία

Οι Διαταραχές στην Πρόσληψη Τροφής έχουν συγκεντρώσει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός κυρίως γυναικών αναφέρει έντονα προβλήματα στη συμπεριφορά τους σχετικά με το φαγητό. Δύο κλινικά σύνδρομα φαίνεται να προεξάρχουν στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή η Ψυχογενής Ανορεξία και η Ψυχογενής Βουλιμία. Αν και αυτές οι διαταραχές περιγράφονται σαν πρωτογενείς – δηλ. ότι δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας σωματικής νόσου – πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλοί ασθενείς με ανορεξία ή βουλιμία μπορεί να έχουν και άλλες ψυχικές διαταραχές, ψυχώσεις, «νευρώσεις» και κυρίως διαταραχές προσωπικότητας (Μάνος, 1997).

Η Ψυχογενής Ανορεξία (ή νευρογενής ανορεξία – anorexia) είναι ένα σύνδρομο αυτοεπιβαλλόμενης ασιτίας στο οποίο το άτομο με τη θέληση του περιορίζει την πρόσληψη τροφής καθώς φοβάται έντονα μήπως γίνει παχύ. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι άρνηση του ατόμου να διατηρήσει ένα ελάχιστο φυσιολο-γικό βάρος, έντονος φόβος του ατόμου μήπως γίνει παχύ, διαταραχή στη σωματική εικόνα, σημαντική απώλεια βάρους και αμηνόρροια στις γυναίκες.

Άτομα με τη διαταραχή αυτή λένε ότι «νιώθουν παχιά» όταν το βάρος τους είναι φυσιολογικό ή ακόμα κι όταν έχουν απισχνανθεί, κι αυτό γιατί η απώλεια του βάρους δεν καθησυχάζει τον φόβο τους της παχυσαρκίας. Τα ανορεκτικά άτομα υποφέρουν από μια διαταραγμένη αντίληψη του σώματος τους ολόκληρου και της εξωτερικής τους σωματικής εικόνας – δεν μπορούν να αναγνωρίσουν σωματικές αισθήσεις συμπεριλαμβανόμενου του αισθήματος της πείνας, πιστεύουν ότι το σώμα τους ή διάφορα μέρη του είναι «πολύ παχιά» ακόμα κι όταν είναι κάτω από το φυσιολογικό βάρος.

Πρόκειται για διαταραχές στην αίσθηση του εαυτού, στην ταυτότητα και στην αυτονομία, για λόγους που ακόμα δεν γνωρίζουμε. Η απώλεια του βάρους συνήθως κατορθώνεται με μείωση της συνολικής ποσότητας τροφής με δυσανάλογη ελάττωση σε τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες και λίπος, με προκλητό εμετό, με χρήση καθαρτικών ή διουρητικών και με εξαντλητική άσκηση. Η αμηνόρροια συχνά μπορεί να εμφανισθεί πριν παρατηρηθεί σημαντική ελάττωση βάρους (και οφείλεται σε ελαττωμένη έκκριση από την υπόφυση της θυλακιοτρόπου ορμόνης (Ρ5Η) και της ωχρινοποιητικής ορμόνης (LΗ)).

Διακρίνουμε δυο τύπους Ψυχογενούς Ανορεξίας: Ο Περιοριστικός Τύπος χαρακτηρίζει τη διαταραχή όπου το άτομο επιτυγχάνει την απώλεια βάρους κυρίως με δίαιτα, νηστεία ή υπερβολική άσκηση. Ο Τύπος Υπερφαγίας/Κάθαρσης χαρακτηρίζει τη διαταραχή όπου η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται με προκλητό εμετό, καθαρτικά, διουρητικά ή ενέματα ύστερα από υπερφαγία ή και τη λήψη μικρών ποσοτήτων τροφής.

Στην αρχή το περιβάλλον του ανορεκτικού ατόμου δεν αντιλαμβάνεται τίποτα. Απλώς το ανορεκτικό άτομο αρχίζει ν’ αδυνατίζει με κάποια δίαιτα. Προοδευτικά, όμως, καθώς η απώλεια του βάρους προχωρά και η πρόσληψη τροφής συνεχώς ελαττώνεται, συγγενείς και φίλοι αρχίζουν να τρομάζουν καθώς το ανορεκτικό άτομο δηλώνει ότι «πρέπει να χάσει βάρος γιατί είναι παχύ». Όταν, τελικά, το άτομο έρθει στον ειδικό (συνήθως με πίεση από την οικογένεια του) η απώλεια βάρους είναι μεγάλη. Όταν γίνει ακόμα μεγαλύτερη, τότε μπορεί να εμφανισθούν υποθερμία, οίδημα των αστραγάλων, βραδυκαρδία, υπόταση, lanugo (οι τρίχες γίνονται λεπτές και μαλακές όπως του νεογέννητου) και σοβαρές μεταβολικές διαταραχές (ηλεκτρολυτικές διαταραχές κτλ.), κώμα και θάνατος. Η Ψυχογενής Ανορεξία είναι δυνητικά θανατηφόρος νόσος: η θνησιμότητα ξεπερνά το 10%. Γι’ αυτό, σε κάποιες περιπτώσεις η νοσηλεία και η υποχρεωτική σίτιση (με ρινογαστρικό καθετήρα ή παρεντερικά) είναι απαραίτητη για τη σωτηρία του ανορεκτικού ατόμου.

Αιτιολογία

Ψυχολογικοί, κοινωνικοί, γενετικοί και βιολογικοί μηχανισμοί έχουν προταθεί για να εξηγήσουν την αιτιολογία της Ψυχογενούς Ανορεξίας.

Σύμφωνα με τη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία στην περίπτωση της ψυχογενούς ανορεξίας το άτομο παρουσιάζει μεγάλο περιορισμό της τροφής προκειμένου να μειώσει την ένταση που έχει από εξωγενείς παράγοντες και προβλήματα, τα οποία δυσκολεύεται να επιλύσει. Ο περιορισμός της τροφής οδηγεί σε πιο εμφανή διαταραχή της υγείας και της σωματικής εικόνας και αυτό προσελκύει την προσοχή των τρίτων.

Ο συνεχιζόμενος φόβος ταυτόχρονα  μήπως τα άτομα αυτά πάρουν βάρος εάν αυξήσουν έστω και λίγο το φαγητό – που είναι έτσι κι’ αλλιώς ελάχιστο  –  οδηγεί τελικά στην εντατικοποίηση των προσπαθειών και επιδείνωση της ανορεκτικής συμπεριφοράς, η οποία μπορεί να οδηγήσει και στον θάνατο. Η «λύση» βεβαίως του συνεχώς αυξανόμενου περιορισμού της λήψης τροφής ή και της άρνησης τροφής επαυξάνει τα ψυχολογικά προβλήματα που επιδρούν αρνητικά. Είναι ένας φαύλος κύκλος που διαιωνίζεται. Συνήθως στα διατροφικά προβλήματα συνυπάρχει αγχώδης διαταραχή και κατάθλιψη (Murphy et al. 2010).

Κοινωνικές θεωρίες σημειώνουν την έμφαση που έχει δοθεί στις ανεπτυγμένες χώρες (όπου η Ψυχογενής Ανορεξία φαίνεται να είναι πολύ πιο συχνή) στα νιάτα, στην ομορφιά και στο να είναι το άτομο λεπτό και στην υπερβολική ενασχόληση των ατόμων με την εικόνα και το σχήμα του σώματος. Μελέτες σε οικογένειες και σε διδύμους έχουν δείξει τη γενετική/κληρονομική πλευρά της διαταραχής. Έχει βρεθεί ότι η Ψυχογενής Ανορεξία είναι πιο συχνή σε βιολογικούς συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων που έχουν τη διαταραχή (όπως, επίσης, είναι πιο συχνές και οι Διαταραχές της Διάθεσης, ιδιαίτερα σε συγγενείς ατόμων με τον Τύπο Υπερφαγίας/Κάθαρσης) και ότι οι μονοζυγώτες δίδυμοι συμπίπτουν πολύ πιο συχνά να έχουν τη διαταραχή απ’ ότι οι διζυγώτες (Μάνος, 1997).

Συγγενικά πρόσωπα του ατόμου που πάσχει από ψυχογενή ανορεξία χρειάζεται να δράσουν έτσι ώστε το άτομο να λάβει θεραπεία είτε φαρμακευτικά είτε ψυχοθεραπευτικά είτε σε συνδυασμό και των δύο όσο γίνεται πιο έγκαιρα.

Βιβλιογραφία

Murphy Ρ., Straebler S., Cooper Z., Fairburn G. C. 2010. Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders. Psychiatr Clin N Am 33, 611–627.

Μάνος Ν., (1997). Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής. University Studio Press.